Kuxjenza Socjali: X’siwi jista' jkollha? (III)

Hawn nies li jqisu l-ordinament socjali (anki dak kontemporanju) xi ftit jew wisq bhala “naturali”. Jirragunaw li, la darba ebda socjetà ma tista’ tezisti minghajr awtoritajiet u minghajr istituzzjonijiet, dawn huma naturali ghall-ezistenza u l-kundizzjoni umana, qishom xi haga li holoqhom Alla nnifsu. Fil-fatt, mhumiex.

Improvizar progressiv

Li wiehed jghid li xi haga hi naturali jfisser li nholqot bi process evoluttiv tan-natura. Izda hawn hafna affarijiet li nsejhulhom “naturali” minghajr ma huma. Dan ghaliex gew mahluqin mill-bniedem jew minn xi annimal iehor bit-thaddim tal-intelligenza taghhom. Dawn insejhulhom “naturali” b’mod wiesgha hafna ghax inholqu bil-hila naturali tal-intellett ta’ xi hlejqa hajja. Izda mhumiex naturali ghax “inholqu” min-natura. Proprjament, “naturali” hu dak biss li evolva bi process li ma hu b’ebda mod manipulat jew prodott mill-intelligenza.

Sa minn madwar 50,000 sena ilu, il-bniedem primittiv evolva gharfien tieghu nnifsu, razzjonalità, gudizzju u ilsna. B’dawn l-“ghodod” huwa beda jimmproviza soluzzjonijiet ghall-problemi li beda jiltaqa’ maghhom. Fil-fatt, ma setax jaghmel mod iehor. L-improvizzazzjoni, from tal-immaginazzjoni tieghu, kienet dik li salvatlu hajtu f’ambjent ostili ghalih u ghall-ghajxien tieghu.

Kulma l-bniedem improviza kien holqien tieghu; frott il-pura immaginazzjoni ta’ mohhu. Dan kien process ta’ ghexieren ta’ eluf ta’ snin u li ghenu jizviluppa l-hajja tieghu f’wahda dejjem aktar komda u adattata.

Strutturi arbitrarji

Mal-izvilupp ta’ dawk li nistghu nsejhu “socjetajiet”, il-bniedem holoq ukoll dawk li llum insejhulhom “istituzzjonijiet”. Dawn huma strutturi jew fasliet li ghenu lill-bnedmin jorganizzaw lilhom infushom. Inholqu minnhom frott tar-repetizzjoni u b’rizultat tas-sengha taghhom li jevitaw l-izballji u jiffukaw aktar fuq dak li jiffunzjona.

Mill-izghar u l-aktar wahda semplici sal-akbar u l-aktar wahda kumplessa, dawn l-istituzzjonijiet huma kollha holqien tal-bniedem. Ghaldaqstant, huma kollha suggettivi, arbitrarji u artificjali. Ebda wahda minn dawn l-istituzzjonijiet ma huma “naturali” bis-sens li holoqhom il-process evoluttiv tan-natura minghajr ghajnuna ta’ xi intelligenza. Huma kollha invenzjonijiet umani.

Il-bniedem holoqhom sabiex iqassam ahjar xogholu u sabiex iheffef l-affarijiet li xtaq jaghmel f’kuntest ta’ socjetà (jigifieri ta’ aktar minn bniedem wiehed flimkien). Ghaldaqstant, kull istituzzjoni – kemm jekk hi marbuta ma’ kuncetti partikulari (bhal ta’ “omm” jew ta’ “missier”, nghidu ahna) u kemm jekk tal-familja (“zwieg”), tal-gudizzji komunitarji (“qrati”), tat-tmexxija (“gvern”), tal-harsien tal-ordni (“pulizija”), u l-bqija – huma kollha ghas-servizz tal-individwi li flimkien jifformaw komunità jew socjetà.

Socjetajiet kumplessi

L-istituzzjonijiet inholqu mill-bniedem sabiex iharsu lil kull individwu tal-komunità. Inholqu sabiex min ghandu z-zejjed ikun jista’ jghix bis-sliem ma’ min ghandu n-nieqes f’dawk li huma hiliet u senghat. Il-kuncett fundamentali tal-istituzzjonijiet huwa l-funzjonabilità f’sens ta’ gustizzja. Fi kliem iehor: sabiex il-komunità tkun tista’ tiffunzjona kemm jista’ jkun bis-sliem u sabiex ebda membru tal-komunità ma jaqa’ lura jew jigri wisq ’il quddiem wahdu.

Ghaldaqstant, dik li llum insejhu “gusitzzja” tinsab fl-origini stess tal-ordinament socjali u tal-holqien tal-istituzzjonijiet li jghinuhom tiffunzjona. Meta dak l-ordinament socjali u dak il-holqien istituzzjonali gie sfruttat u abbuzat sabiex ighakkes liz-zghir jew sabiex iwaddab liz-zghir aktar ’l isfel milli hu, tilfu l-iskop fundamentali u originarju taghhom.

Il-hidma ghall-gustizzja jew ukoll ghall-gustizzja socjali mhijiex xi tfettil ta’ xi mohh imdejjaq bih innifsu jew li jrid jaqla’ l-inkwiet. Hija attività li torbot man-natura stess tal-bniedem f’dak il-livell l-aktar primittiv u fundamentali li ghandu. Il-bniedem evolut hu minnu nnifsu bniedem socjali u politiku; f’rabta ma’ dan, il-hidma ghall-gustizzja thares lill-bniedem milli jwettaq din in-natura originarja tieghu.

Darba ohra ….

X’inhi t-tifsira vera tal-ezistenza? Kif twieldu l-valuri? X’siwi oggettiv ghandha r-realtà?

JISSOKTA