Min hu l-giddieb?
Għala nigdbu?
Ftit jidher li hawn nies li jaqblu li l-gideb hu dejjem ħażin. Skont studji li saru, aħna l-bnedmin nibdew nigdbu fl-età ta’ sitt xhur billi nibku u nidħqu biex nattiraw l-attenzjoni. Il-biċċa l-kbira tagħna jitgħallmu jigdbu b'mod konvinċenti minn erba’ snin ’il quddiem. Qabel dan, it-tfal ma jkunux jistgħu jifhmu għala l-oħrajn ma jarawx xi ħaġa kif jarawha huma. Donnhom jassumu li hemm punto di vista waħda biss.
Meta nkunu tfal, nitgħallmu nigdbu b’effettività qabel ma niżviluppaw il-kapaċità mentali biex NIFHMU għala l-gideb iħalli ċerti effetti. Spiss jiġri li, f’din il-fażi, it-tfal jivvintaw gideb oħxon minħabba li ma jifhmux il-kunċett ta’ twemmin u lanqas il-kunċett morali għala l-gideb hu ħażin.
Għalfejn nigdbu? Nigdbu biex l-oħrajn jagħtu kasna, jistmawna, japprezzawna, jixtiquna u jaċċettawna. Jidher li hemm differenza bejn l-irġiel u n-nisa fil-gideb, għall-anqas skont studji li għamel ċertu David Livingstone Smith fl-2005. Hu jgħid li l-irġiel donnhom aktar jigdbu biex jogħoġbu lilhom infushom jew ikabbru lilhom infushom. Min-naħa l-oħra, in-nisa donnhom jigdbu biex jogħoġbu lil ħaddieħor jew jitkabbru f’għajnejn ħaddieħor.
Barra dan, xi wħud minn kmieni jeħlu fl-iżvilupp mentali li bih ikunu jistgħu jistabbilixxu sens ta’ proporzjon bejn il-gideb u s-sewwa. Dan aktarx jiżviluppa f’gideb patoloġiku jew kroniku, li ġieli jissejjaħ ‘pseudologia fantastica’ jew ‘mythomania’. Difett serju ta’ ħafna giddieba huwa li jaħsbu li huma konvinċenti meta fil-fatt ma jkunux.
Gideb għall-bżonn?
Il-gideb dejjem isir għal XI ngann. Hemm żewġ raġunijiet għala dan isir. Waħda hi patoloġika, kif semmejna, l-oħra hi għall-bżonn. Din tal-aħħar, li l-biċċa l-kbira tagħna ħatjin tagħha kuljum, donnha timxi fuq il-prinċipju Makkjavelljan ‘il-fini tiġġustifika l-mezzi’, jiġifieri l-bżonn li nigdbu nqisuh akbar mill-bżonn li ma nigdbux.
Il-bżonn li nigdbu jista’ jiġi minn ħafna raġunijiet. Fost dawn, nistgħu nsemmu sitta ewlenin. L-ewwel, jista’ jkun hemm il-bżonn tas-sopravivenza. Min jgħix fit-triq, żewġ affarijiet huma assolutament meħtieġa: il-gideb u s-serq. Mingħajr dawn, imut.
Raġuni oħra, it-tieni, tista’ tkun għal raġunijiet ‘innoċenti’, bħal biex indaħħqu, fejn ngħidu gidba li kulħadd jinduna li hija gidba, jew biex biex neħilsu minn xi ħadd (bit-telefon, ngħidu aħna; taparsi għandna x’nagħmlu), jew biex ma nweġġgħux lil ħaddieħor billi ngħidu s-sewwa, jew għax ġenwinament ikollna impressjoni ħażina, jew biex ma nfissrux affarijiet ikkumplikati (bħal lit-tfal).
It-tielet raġuni, dejjem aktar serja, tista’ tkun għal xi gwadann personali. Bħal biex ningannaw lil xi ħadd, jew biex nibblaffjaw (nuru ħaġa b’oħra), jew biex inbigħu aktar (bħal tal-ħwienet), jew biex niżvijjaw lil ħaddieħor.
Ir-raba’ raġuni, aktar serja, tista’ tkun għal raġunijiet ta’ ħażen. Bħal meta nigdbu biex ninfamaw lil xi ħadd, jew biex nivvintaw (mingħajr ma nkunu nafu xi ħaġa), jew meta ngħidu biċċa mis-sewwa barra l-kuntest, jew biex ningannaw (frodi).
Raġuni aktar serja għala nħossu l-bżonn li nigdbu, il-ħames, tista’ tkun għal raġunijiet ta’ kuxjenza. Bħal biex ngħattu xturna, jew biex nevitaw l-inkwiet (u nżommu l-paċi), jew biex nesaġeraw (u nimpressjonaw), jew biex ma ngħidux il-verità kollha dwar xi ħaġa jew xi ħadd (u ngħattulu), jew biex innaqqsu s-sewwa (minimizzazzjoni).
L-aħħar raġuni, forsi l-aktar serja, tista’ tkun għax ma nafux lilna nfusna biżżejjed, jista’ jkun minħabba impressjoni ħażina tagħna nfusna dwar il-kapaċitajiet u l-possibbiltajiet tagħna.
Il-politiċi giddieba?
Min hu bla dnub ħa jixħet hu l-ewwel ġebla ... speċjalment lill-politiċi. Aħna lkoll nistennew li l-politiċi, jista’ jkun għax huma qaddejja pubbliċi, m’għandhomx jigdbu, u neħduha bi kbira meta xi ħadd minnhom jinkixef f’gidba. Din ipokrezija jew sempliċiment ħtieġa etika ta’ korrettezza? Għala jien nista’ nigdeb u ħaddieħor le, speċjalment jekk ikunu politiċi?
Illum, id-diskors neoliberali tal-politiċi donnu ddakkar minn dik li tissejja ‘postverità’. Dan ifisser, fost affarijiet oħra, li l-istqarrijiet politiċi pubbliċi la jgħidu l-verità u lanqas jigdbu. Huma stqarrijiet li jagħtu interpretazzjoni li tkun maħsuba u maħduma biex tirbaħ l-imħuħ. Jappellaw għall-emozzjonijiet. M’għandhom ebda rabta konkreta mal-fatti jew mal-linji politiċi aċċettati.
Illum donnu diskorsi bħal dawn saru aktar moda minn qabel. Forsi l-politiċi, qabel kulħadd, għandhom iżommu f’moħħhom dawn l-erba’ affarijiet: l-ewwel, li min jigdeb irid ikollu memorja tajba, għax gidba ġġib oħra. It-tieni, il-gideb għandu preżent iżda m’għandux futur. It-tielet, inqabad f’gidba darba u kulma tgħid isir suspettuż. Ir-raba’, il-kliem jista’ jigdeb iżda l-azzjonijiet rari.
Parir tal-aħħar: Tigdibx lil min jafdak; tafdax lil min jigdiblek!
(Jekk trid tisma’ aktar fuq dan is-suġġett, ejja nhar is-Sibt, 16 ta’ Marzu, għal diskors tal-Professur John Baldacchino, fil-Lukanda Phoenicia, il-Furjana, fis-7.30 ta’ filgħaxija. Kulħadd mistieden. Dħul b’xejn.)
Comments
Post a Comment