Posts

Tmiem ta’ vjaġġ, bidu ta’ ieħor

Image
Meta taqra dan il-kliem, jien inkun diġà aktar minn għaxart elef kilometru l-bogħod mill-Gżejjer Maltin. Inkun fil-Perù, l-Amerika Latina, fejn mort biex inqatta’ ftit taż-żmien. Għalhekk, din hi għalissa l-aħħar darba li se tara xi kitba tiegħi fil-ġurnali, għall-anqas minn dawk li ktibt qabel it-tluq. Mill-Perù nittama li nitgħallem dak li għadni ma nafx. Esperjenza sabiħa Ili mat-tmienja u għoxrin sena nikteb kull nhar ta’ Ħadd f’dil-gazzetta mingħajr qtugħ. Kont fil-bidu taż-żmien li qattajt il-Kottonera meta l-editur ta’ dak iż-żmien, Alfred Briffa, stedinni biex nibda nikteb kull ġimgħa. Jien aċċettajt mingħajr qatt ma bsart li din l-esperjenza, għat-tajjeb jew għall-ħażin, kienet se ddum daqshekk. Kienet esperjenza sabiħa ħafna għalija li biha kont f’komunikazzjoni kontinwa ma’ nies li jħobbu lil pajjiżhom u jixtiqulu l-ġid. Wara das-snin kollha, din l-esperjenza issa waslet fi tmiemha llum. Il-Perù, fejn qiegħed, mhuwiex probabbli li jkolli l-ħin, il-mezzi u l-aptit li ni

Annimali domestikati u nies oħra (6)

Image
Id-domestikazzjoni mhijiex invinċibbli. Tista’ tintrebaħ, u għandha tintrebaħ. Mhuwiex meħtieġ li l-individwi jibqgħu mjassra għal dejjem. Tabilħaqq, dan ma jistax ikun faċli. Imma ċertament hu possibbli. Kull taħriġ, minħabba n-natura artifiċjali tiegħu, jista’ jintradd lura u minfloku mqiegħed taħriġ ġdid. Il-bniedem il-ġdid L-ewwel pass għall-ħelsien mid-domestikazzjoni huwa li wieħed jew waħda jsiru konxji tiegħu. Dan l-ewwel pass hu diffiċli daqskemm hu fundamentali u kruċjali. Malli l-bniedem jinfetħulu għajnejh għad-domestikazzjoni li jkun ġarrab, allura jkun beda mingħajr ma jintebaħ it-triq li tista’ tieħdu lura d-dar, it-triq tal-ħelsien tiegħu nnifsu, it-triq li biha jerġa’ jiskopri s-sbuħija li kellu sa mill-bidu. Meta bniedem jintebaħ bid-domestikazzjoni tiegħu ma jista’ jibqa’ l-istess. Jibda jara fih innifsu u madwaru dawk is-suriet u l-għamliet kollha li ntużaw għal dan l-għan, kif ukoll jara ma’ kullimkien is-sinjali koroh tad-domestikazzjoni. Din jibda jagħrafha

Annimali domestikati u nies oħra (5)

Image
Is-soċjetà hija mibnija madwar il-kunċett tad-domestikazzjoni tan-nies. Għal dan inħolqu għadd bla qies t’istituzzjoniijiet, ibda mill-familja, kompli bil-gvern u spiċċa bil-Ġnus Magħquda. Ilkoll maħluqin biex, bħal katina ħoloq, jiddomestikaw lil kull bniedem ħalli joqgħod bi kwietu, jikkoopera u jħalli s-soċjetà tirrenja. Użanza twila L-istituzzjonijiet ħolqu ċirku vizzjuż li l-individwi biss jistgħu jkissru. Huma ħolqu sitwazzjoni fejn, biex tkun parti minnhom, triq tħallihom jeqirduk. Dan hu ċ-ċirku vizzjuż li ħolqu: bl-iskuża li l-istituzzjonijiet jeżistu biex inti tgħix u tikber, biex jagħmlu dan, jeqirduk. Aktar ma tiċkien int, aktar jikbru huma. Aktar ma jikbru huma, aktar tiċkien int. L-ewwel istituzzjoni li nsiru parti minnha u li tibda d-domestikazzjoni tagħna hija l-familja. Din dejjem jingħad li hi “naturali”. Ma hemm xejn naturali fil-familja. Kollox fiha hu maħluq. Imma l-użanza twila tagħha tatha s-sura ta’ xi ħaġa naturali, jiġifieri li kienet minn dejjem, u li ħ

Annimali domestikati u nies oħra (4)

Image
Ħafna drabi, il-kelma “edukazzjoni” flok “domestikazzjoni”. Mhux hekk għandu jkun, u lanqas ma l-edukazzjoni għandha tkun hekk dejjem. Imma llum din hi n-natura tal-edukazzjoni formali li nieħdu minn mindu nkunu żgħar. Għaldaqstant, hi għamla oħra ta’ vjolenza bil-kwiet. Qerda It-tagħlim taż-żgħar, kemm b’għamla informali (fil-familja, ngħidu aħna) kif ukoll formali, jiġifieri fl-iskejjel, hija xi ħaġa li s-sellieta liberali ġġieldu għaliha ħafna fid-dinja kollha. Huma fehmu, u kellhom raġun, li l-avvanż tas-soċjetà demokratika u ġusta tista’ sseħħ biss bl-edukazzjoni formali, speċjalment tat-tfal. Imma b’“edukazzjoni” dawn aktarx qatt ma fehmu indottrinazzjoni jew domestikazzjoni. Dejjem fehmu li l-edukazzjoni formali tagħti lit-tfal u ż-żgħażagħ fiduċja fihom infushom u għodod ħalli jwettqu l-kapaċitajiet u l-abbiltajiet tagħhom. Qatt ma fehmu li l-edukazzjoni tagħmel minn kollox biex toħnoqhom, biex teqirdilhom it-tajjeb u s-sabiħ li għandhom ġo fihom, jew li toħroġ minnhom pu

Annimali domestikati u nies oħra (3)

Image
Id-domestikazzjoni tan-nies issir b’miljuni ta’ modi. L-adulti jużaw kull mezz possibbli biex jibdlu u jagħġnu liż-żgħar u jgħaddulhom id-drawwiet, il-valuri u t-twemmin tagħhom. Għas-soċjetà hija mill-aktar ewlenija li ż-żgħar jiġu ddomestikati mill-aktar fis, u li din id-domestikazzjoni tkun dejjiema. It-theddid Meta konna żgħar għallmuna ngħixu fl-ambjent domestiku sabiex noħolqu l-iċken inkwiet possibbli. Dan hu l-iskop tad-domestikazzjoni. Madanakollu, għandu l-iskop ukoll li dawk iddomestikati jsiru parti mill-ambjent li fih irid jgħix kulħadd. Għalhekk, hija l-paċi li l-ambjent domestiku jrid. Dan isir biex jibdel lil kulħadd għal għajnu u jġibhom xi ftit jew wisq l-istess. It-tfal jiġu ddomestikati kemm biż-żegħil kif ukoll bil-kastigi. Dejjem, f’kull każ, hemm l-element tat-theddid. Kemm meta l-ordnijiet liż-żgħar isiru bil-ħlewwiet kif ukoll meta jsiru bil-goff, kollha kemm huma jheddu li, jekk ma jsir kif mitlub, ikun hemm konsegwenzi koroh. Minn mindu nkunu tfal nitgħ

Annimali domestikati u nies oħra (2)

Image
Id-domestikazzjoni tan-nies mhijiex wisq differenti minn dik tal-annimali. Lanqas l-għodod li jintużaw biex in-nies jiġu ddomestikati ma huma wisq differenti. Dak li l-annimali jagħmlu bejniehom b’istint, aħna l-bnedmin nagħmluh b’ħażen. L-iskop ewlieni ta’ kull domestikazzjoni hija s-setgħa fuq ħaddieħor permezz tal-kontroll tagħhom. L-edukazzjoni Aħna nibdew niġu ddomestikat sa mill-ewwel waqtiet tal-ħajja tagħna fuq din l-art. Dan ifisser li, hekk kif nitwieldu, nibdew niġu mħarrġa bil-qajla l-qajl biex nagħmlu parti minn familja li għandha d-drawwiet, it-twemmin u l-valuri partikulari tagħha. It-trabi li jitwieldu f’familja jridu jiġu mħarrġa jgħixu f’familja, u dan dejjem ifisser li jridu jkunu fidili għad-drawwiet, it-twemmin u l-valuri tal-familji tagħhom. Dan it-trawwim għandna isem pulit għalih. Insejħulu “edukazzjoni”. Madanakollu, insejħulu x’insejħulu, hu proċess twil ta’ domestikazzjoni li bih it-trabi jiġu mdorrijin kif jaġixxu u kif jaħsbu. Ebda tarbija ma hija taj

Annimali domestikati u nies oħra (1)

Image
L-annimali domestikati huma dawk li ġew indorrijin jobdu. Huma l-annimali li nżommu fid-djar tagħna. Imma mhux biss. L-annimali domestikati huma l-biċċa l-kbira tagħna li darrewna nġibu ruħna sew, bil-għaqal u mingħajr ma nagħtu wisq fastidju. Madwar id-domestikazzjoni tagħna nbnew il-biċċa l-kbira tal-istituzzjonijiet, li xogħolhom hu li jħarsu u jassiguraw l-ubbidjenza tagħna. Din hi d-dinja li trabbejna fiha u li ngħidu fiha, imma li mhuwiex meħtieġ li nibqgħu għal dejjem mgħaffġa fil-morsa tagħha. Interessi tas-sid Annimal domestiku hu kwalunkwe annimal li dara jġib ruħu skont ir-regoli domestiċi, jiġifieri r-regoli li jagħmillu sidu. Annimal bħal dan jidra bis-swat ikun doċli, ubbidjenti u ħaġa ħajja li ma jurta kemm jista’ jkun ftit lil sidu. Annimal domestiku huwa mħarreġ jgħix man-nies f’dar, li jħares l-interessi tagħhom, u li joqgħod f’kollox għal li jgħidu huma. Hu x’inhu l-annimal --- qattus, kelb, serp, tigra, iljunfant --- dejjem irid jibdel in-natura tiegħu għall-i